سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب کامل
کدام شهر شاهراه ابریشم شرق را به غرب اتصال داده است؟1.تبریز 2.گرگان
کدام شهر شاهراه ابریشم شرق را به غرب پیوند داده است؟1.تبریز 2.گرگان
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب کامل
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب
سوال امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور مهمون امشب برنامه خندوانه کیه؟
سوال امشب خندوانه
پرسش امشب خندوانه
بازیگر سرشناس مهمان امشب «خندوانه»
میهمان برنامه خندوانه
عکس/ رونمایی از مهمان امشب خندوانه
عکس/ مهمان امشب خندوانه کیست؟
مهمان امشب فردا شب و روزهای اینده برنامه خندوانه رامبد جوان
مسابقه پیامکی برنامه خندوانه شبکه نسیم
مسابقه ها-تا پایان پخش برنامه تلویزیونی خندوانه
پاسخ سوال پیامکی 15 شهریور خندوانه - خندوانه
پاسخ سوال پیامکی برنامه 15شهریور - خندوانه
لیست سوالات خندوانه + پاسخ
جواب سوال پیامکی خندوانه 15 شهریور 94
پاسخ سوال پیامکی برنامه خندوانه امشب 15/6/94
جواب سوال پیامکی برنامه 15
جواب سوال پیامکی یکشنبه 15 شهریور خندوانه
شهریور خندوانه
مهمان امشب خندوانه/ عکس
مهمان امشب برنامه خندوانه
مهمان امشب برنامه جذاب خندوانه
مهمان بسیار ویژه برنامه امشب خندوانه +عکس
سوال امشب خندوانه 15 شهریور 94
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب کامل
کدام شهر شاهراه ابریشم شرق را به غرب اتصال داده است؟1.تبریز 2.گرگان
کدام شهر شاهراه ابریشم شرق را به غرب پیوند داده است؟1.تبریز 2.گرگان
پاسخ : گزینه 1.تبریز
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب کامل
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94
سوال امشب خندوانه سوال مسابقه پیامکی امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور 94 پاسخ جواب
سوال امشب خندوانه یکشنبه 15 شهریور مهمون امشب برنامه خندوانه کیه؟
سوال امشب خندوانه
پرسش امشب خندوانه
بازیگر سرشناس مهمان امشب «خندوانه»
میهمان برنامه خندوانه
عکس/ رونمایی از مهمان امشب خندوانه
عکس/ مهمان امشب خندوانه کیست؟
مهمان امشب فردا شب و روزهای اینده برنامه خندوانه رامبد جوان
مسابقه پیامکی برنامه خندوانه شبکه نسیم
مسابقه ها-تا پایان پخش برنامه تلویزیونی خندوانه
پاسخ سوال پیامکی 15 شهریور خندوانه - خندوانه
پاسخ سوال پیامکی برنامه 15شهریور - خندوانه
لیست سوالات خندوانه + پاسخ
جواب سوال پیامکی خندوانه 15 شهریور 94
پاسخ سوال پیامکی برنامه خندوانه امشب 15/6/94
جواب سوال پیامکی برنامه 15
جواب سوال پیامکی یکشنبه 15 شهریور خندوانه
شهریور خندوانه
مهمان امشب خندوانه/ عکس
مهمان امشب برنامه خندوانه
مهمان امشب برنامه جذاب خندوانه
مهمان بسیار ویژه برنامه امشب خندوانه +عکس
سوال امشب خندوانه 15 شهریور 94
در باره شهر تبریز :
تبریز
مرکز استان آذربایجان شرقی است . در 46 درجه و 25 دقیقه طول شرقی و 38
درجه و دو دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است ، ارتفاع آن
از سطح دریا 1340 متر می باشد . با وسعتی حدود 11800 کیلومتر در قلمرو
میانی خطه آذربایجان و در قسمت شرقی شمال دریاچه ارومیه و 619 کیلومتری غرب
تهران قرار دارد و در 150 کیلومتری جنوب جلفا، مرز ایران وجمهوری
آذربایجان قرار گرفته است . جمعیت تبریز بیش از یک ونیم میلیون نفر می
باشد.تبریز از سمت جنوب به رشته کوه منفرد همیشه پر برف سهند واز شمال شرقی
به کوه سرخ فام عون علی (عینالی) محدود می شود. رودخانه آجی چای (تلخه
رود) از قسمت شمال و شمال غرب تبریز می گذرد وبعد از طی مسافتی قابل توجه
در دشت تبریز به دریاچه ارومیه مـی‌ریزد و مهرانرود از میانه تبریز
مـی‌گذرد که اکثراَ در فصــول مختلف سال بی آب است.
پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستور بوده و امروزش نیز حکایتگر
غریب است. تاریخ تبریز در پیش از ظهور اسلام اسیر ظن ها و گمان ها وگاهی
اغراض هاست وبعد از ظهور اسلام سیمای پر شکوهش نظر جهانیان را معطوف می
سازد و در گستره وسیع حکومت اسلامی به « قبۀ الاسلام » مشهور می شود.
سپس در شاهراه ابریشم، شرق را با غرب پیوند می دهد و رونق اقتصادش به بنیان بازارها و کاروانسراهایی می انجامد که
عظیم ترین مکان مسقف پهنه گیتی می گردد و از این رو ـ رشک انگیز ـ دارای
شکوه مندترین ابنیه اعصار و مترقی ترین دانشگاه آنزمان ها ـ ربع رشیدی ـ می
شود .بنیاد شهر تبریز و وجه تسمیه نامش افسانه ای را می ماند، گاهی بوی
اغراض می دهد و برخی موارد نیز از ظن ها و گمان ها نشأت می گیرد.
زنده یاد عبدالعلی کارنگ در آثار باستانی آذربایجان (آثار و ابنیه تاریخی
شهرستان تبریز) در باب وجه تسمیه تبریز می نویسد: کلمه تبریز را جغرافی
نویسان عرب چون سمعانی و یاقوت حموی به «کسر تاء» و جغرافی نویسان ایرانی و
ترک چون حمد الله مستوفی و کاتب چلبی به «فتح تاء» و مورخان رومی و ارمنی و
روسی چون فاوست، آسولیک، وارطان و خانیکف به «فتح تاء» قلب «باء» به «واو»
یعنی به صورت «تورز Tavrez» و «تورژ Tavdrz»، «تورشTavres » یا «دَورژ Davrez» ذکر کرده اند.
درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز حمدالله مستوفی و یاقوت حموی می نویسند: بنای تبریز از زیبده زن هارون
الرشید است. وی به بیماری تب نوبه مبتلا بوده، روزی چند در آن حوالی اقامت
کرده، در اثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا بیماری زیبده زایل شده، فرموده
شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را «تب ریز» بگذراند.
اولیا چلبی کلمه «تبریز را به معنی ستمه دوکوچو» (ریزنده تف و تاب) و این نام را با آتشفشانی دیرین کوه سهند مربوط دانسته است.
زنده یاد کارنگ در ادامه می افزاید: مورخان ارمنی هم اسم تبریز را «تورژ
یا دورژ » محرّف عبارت «دَ ، ی ، ورژ» و به معنی انتقال گاه دانسته و نوشته
اند: بانی تبریز خسرو ارشاکی (233 – 217 م) حکمران ارمنستان است که آن شهر را به یاد گرفتن انتقام «ارتبانوس» یا «اردوان» آخرین پادشاه پارتی ارز اردشیر بابکان بنیاد نهاده و نام آن را ( Da – I – vrez ) گذاشته است.
مؤلف آثار باستانی آذربایجان با افسانه شمردن موارد ذکر شده می نویسد:
قدیمی ترین ذکر نام تبریز را در کتیبه سارگن دوم پادشاه آشور خواهیم یافت،
شرق شناس شهیر فقید ولادیمیر مینورسکی می نویسد: « سارگن دوم در سال 714
قبل از میلاد به قصد تصرف ممالک اورارتو سفری به شمال غربی ایران کرد. از
ناحیه سلیمانیه کنونی ( واقع در کردستان عراق ) داخل کردستان مکری شد. از
پارسوا Parsua (
پسوه کنونی ) و ساحل جنوبی دریاچه ارومیه گذشت. از سوی شرقی دریاچه به راه
خود ادامه داد و پس از پشت سر گذاشتن « اوشکایا » ( اسکوی کنونی ) قلعه «
تارومی » یا « تارونی » و « ترماکیس » را گشود. بعید نیست یکی از این دو کلمه نام قدیمی تبریز کنونی باشد.
چنانچه در ابتدا اشاره شد پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستور
بوده است و بنیاد و وجه تسمیه نامش گاهی افسانه ای، گاهی مغرضانه و گاهی
نشأت گرفته از ظن ها وگمان ها می گردد. این که تبریز قبل از اسلام مکانی
آباد و یا غیر آباد بوده است هنوز سند محکمه پسندی در میان نیست حتی در
اوایل ظهور اسلام نیز در حمله اعراب به آذربایجان نامی از تبریز دیده نمی
شود.تنها اشاره دقیق و مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است که در زمان
خلافت متوکل عباسی، رواد ازدی از اهالی یمن در آذربایجان به حکمرانی پرداخت
و در زمان او و فرزندانش تبریز رو به آبادی نهاد و دور شهر را بارو
کشیدند. از آن زمان به بعد تبریز با سپری ساختن وقایع تلخ و شیرین آوازه ای
جهانی یافت. اوصافی که در طول تاریخ از تبریز شده است به اجمال چنین است:
در قرن چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند.
ابوحوقل در 367 و ابن مسکو یه در 421 و ناصر خسرو در 438 تبریز را
بزرگترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند.
در سال 618 لشکر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدابیر شایان
تقدیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه می دارد و مردم تبریز
با بذل مال شهر را از کشتار و ویرانی رها می سازند. البته این اتفاق سه بار
تکرار می شود و در هر سه بار مردم متمول تبریز همان تدبیر را به کار می
بندند تا این که در سال 638 هجری قمری مغول ها به سراسر آذربایجان مسلط می
شوند و تبریز را پایتخت خود قرار می دهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه
ویژه ای می یابد. شنب غازان با ابهت تاریخی اش چشم ها را خیره می سازد.
خواجه رشید الدین فضل الله وزیر اندیشمند ایلخانیان ربع رشیدی را بنیاد می
نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی – فرهنگی به شمار می رود و از آن همه مجد و عظمت اینک ویرانه هایی از برج های ربع رشیدی در میان محله ا ی باقی مانده است.
این شهر در طول تاریخ دوره های طلایی متعددی را سپری ساخته است. دوران
پایتختی ، دوران ولیعهد نشینی ، دوران شکوفایی تجاری، اقتصادی، هنری و ....
زمانی مکتب تبریز در عرصه هنر تحول شگرفی را موجب می گردد که امروزه آثار
کم نظیر آن دوره
زینت بخش موزه های جهان است. مردان و زنان نامداری از این شهر برخاسته
اند، کعبه ملی روم، میعادگاه عرفا، شعرا اندیشمندان و بزرگان بوده است. به
همین خاطر تبریز یگانه شهری است که صاحب
مقبره الشعرا است. مقبره ای که خاقانی ها، همام ها، قطران ها و .....
سرانجام واپسین مقتدر آسمان شعر و ادب شهریار شیرین سخن در آن مکان مقدس
آرمیده است. اگر چه از بلایی زمینی و آسمانی در امان نمانده است، زلزله ها، سیل
ها ، بیماری های واگیر ، جنگ ها و .. تبریز را آشفته ، اما باز این شهر
همیشه سرفراز به قول آقا یحیی ذکاء، هر بار از زیر ویرانه ها و خاکسترهای
شهر پیشین همچون سمندری، زنده تر و سرفرازانه تر قد برافراشته، زندگی از سر
گرفته و هیچگاه زبون پیشامدها و بازی های روزگار نگردیده است. میر علی
تبریزی واصع خط نستعلیق، پیر سید احمد تبریزی استاد کمال الدین بهزاد و
.... از جمله هنرمندانی بودند که تحولی در عرصه دنیی هنر آن روزگاد پدید
آوردند. در زمان صفویه این اقتدار هنری در تبریز به اوج خود رسید اما جنگ
صفویان با دولت عثمانی آنچه را که یافته شده بود پنبه ساخت و
از تبریز و از آن هم مجد و عظمتش جز کشتزارهایی سوخته و کوشک هایی ویران
چیزی بر جی نماند و پایتخت به اصفهان منتقل شد و هر چه استاد و هنرمند و
اندیشمند بود به اصفهان کوچید
و بناهی عظیم اصفهان که امروز مایه مباهات کشورمان است به دست کوچندگان
تبریز و هنرمندان این خطه بنیاد شد و پادشاهان صفوی که پادشاهانی فرهنگ
دوست و هنر پرور بودند اصفهان را نگین ایران ساختند و همای سعادت از فراز
آذربایجان بویژه، تبریز پر کشید و بر سر اصفهان سایه افکند.
تبریز گذشته از آنچه ذکرش رفت، در امور بنیادی نیز همواره پیشگام بوده
است و شاهد این مدعا قیام ها وتحول های فرهنگی ، هنری و صنعتی است که شاهد
آن بوده ایم و هستیم. نقش بنیادی تبریز در نهضت تنباکو به استناد مدارک
وجود حقانیت مبداء نهضت تنباکو از تبریز را به اثبات می رساند که در پی آن
میرزای شیرازی فتوی معروف خود را صادر می کند وشرح واقعه به قلم پژوهشگر
ارجمند آقا صمد سرداری نیا تحت عنوان « تبریز در نهضت تنباکو» به انجام
رسیده است. قیام عظیم مشروطیت و نقش تبریز در اعطی مشروطه به مردم آن زمان
امر مبرهنی است که حکایتگر دلیری مردان پولادین اراده ای چون زنده یادان
ستارخان سردار ملی، باقرخان سالار ملی ثقة الاسلام،شیخ محمدخیابانی، علی
مسیو، حسین خان باغبان و ... است.
بعد از قیام مشروطه و وقایع مختلف، تبریز پس از سپری ساختن سال های بحرانی
20 الی 25 سال 1332 در نهضت ملی ساختن نفت یکی از ارکان حرکت های آن زمان
در سراسر کشور به شمار می رفت و گواه این ادعا، صفحه های حاکی شور و حال
انقلابی مطبوعات تبریز در آن سال هاست و ملاقات های شادروان سید اسماعیل
پیمان با آیت ا... کاشانی و دکتر مصدق می باشد.در نهضت خرداد سال 1342 نیز
بازاریان با بستند بازار و خطبی تبریز با ایراد سخنرانی های مهم و پخش شب
نامه ها و حرکت های اصیل انقلابی دین خود را ادا کردند و سرانجام در 29
بهمن سال 56 با حرکتی توفنده بنیاد شاهنشاهی 2500 ساله را به لرزه درآوردند
و عظمت واقعه به قدری غیر منتظره و خارق العاده بود که رژیم شاهی را دچار
سردرگمی ساخت و ساواک با تمامی ادعاهای پرطمطراق خود عاجزانه به تقلا
برخاست.
آنچه رفت مختصری بود از تبریز و وقایع تاریخی فرهنگی آن. اینک به شرح
مختصر یکایک موارد شایان توجه اکتفا می شود. با این امید که این سطور در
شناساندن سیمای تبریز برای هر صاحب اشتیاقی سودمند واقع شود.
بافت قدیم شهر تبریز:
توسعه شهر تبریز از طریق ایجاد بازارچه هایی در امتداد دروازه های هشت
گانه قدیمی صورت گرفته است. با پوشش فواصل بازارچه ها توسط واحدهای مسکونی،
سیمای شهر فعلی در قرن گذشته شکل گرفته است و اکنون نیز این سیما را می
توان در محلات قدیمی شهر کاملاً مشاهده نمود هر چند خیابان کشی های جدید آن
بافت قدیمی و سنتی را از بین برده با این همه در بین کوچه پس کوچه های
قدیمی شهر و بر خیابان های قدیمی می توان به وضوح معماری قدیمی شهر را که
از آنها آثاری هر چند غیر معمور بر جا مانده است مشاهده نمود .این قسمت از
شهر از شمال به محله دوده چی ( خیابان شمس تبریزی )، از جنوب به محله
لیلاوا و چرنداب ، از شرق به خیابان ثقۀالاسلام و خاقانی و از غرب به راسته
کوچه و شریعتی محدود می گردد . در درون این هسته مرکزی بازار تبریز قرار
گرفته است که با وسعتی معادل یک کیلومتر مربع از تیمچه ها و سراها و دالان
ها و مساجد و حمام ها و حجرات تشکیل یافته است . این بازار بعد از مشروطیت و
مخصوصاَ بعد از سال های 1300 شمسی در اثر عدم توجه رو به خرابی گذارده است
. هجوم معماری جدید و استفاده از مصالح جدید به جای مصالح سنتی قدیم، این
بازار را مورد تهدید جدی قرار داده است . رکورد اقتصادی منطقه بعد از سال
هی 1320 که مسیل سیاسی وقت موجد آن بوده است و فرار سرمیه های بومی ، در
انهدام بازار تبریز نقش مهمی داشته است به طوری که در دهه های 30 و 40 بی
توجهی به اوج خود رسیده و بیشتر انهدام بازار و بافت سنتی آن در این سال ها
صورت گرفته است . با تمام این ها اگر یک جهانگرد اروپایی بخواهد به شرق
مسافرت نماید از اروپا تا تهران بازار سر پوشیده ای به بزرگی و عظمت بازار
تبریز مشاهده نخواهد نمود.
از جهانگردان بنامی که بازار را در اعصار و قرون مختلف دیده و توصیف
نموده اند می توان مقدسی در قرن چهارم ، یاقوت حموی قرن هفتم ، مارکوپولو
قرن هفتم ، ابن بطوطه قرن هشتم ، حمدالله مستوفی قرن هشتم را نام برد که هر
به فراخور حال از بازار و وفور کالا واین که درآمد بیشتر مردم از طریق داد
و ستد به دست می آید سخن رانده اند ولی مفصل ترین آنها را شاردن داشته است
. او بازار را دارای 15000 باب مغازه و تبریز را دارای بزرگترین بازار
آسیا به حساب می آورد .
بازار تبریز یکی از شاهکارهای جالب معماری ایرانی است . طاق ها و گنبدها مقرنس بی نظیر یا کم نظیری دارد .
بزرگترین
گنبد بازار ، گنبد تیمچه امیر است . مهم ترین تیمچه های فعلی بازار تبریز
عبارتند از: تیمچه امیر ، تیمچه مظفریه ، تیمچه شیخ کاظم ، تیمچه گرجیلر ،
تیمچه حاج صفر علی ، تیمچه میرزا شفیع ، تیمچه حاج رحیم ، تیمچه حاج میر
ابوالحسن.
بانی تیمچه امیرمیرزامحمد خان امیر نظام زنگنه است که در 1260 ه.ق درگذشته است.
معمار معروف آن صمد معمار بوده است که داستان زندگی او در بین معمارین
تبریز زبانزد است . وی در اواخر عمر با فقر روزگار گذرانیده و با فقر زندگی
را بدرود گفته است . یکی از زیباترین قسمت های بازار تبریز تیمچه مظفریه
است . ساختمان این بنا در سال 1305 ه. ق پیان پذیرفته است و نامگذاری آن به
سبب حضور مظفرالدین میرزا و افتتاح آن به دست وی بوده است . بانی آن حاج
شیخ معروف ( جعفر قزوینی ) بوده است که در عین حال بانی تیمچه ها و دالان
حاج شیخ نیز می باشد.
معروف ترین راسته های بازار تبریز در حال حاضر عبارتند از :
بازار امیر ، بازار کفاشان ، بازار حرمخانه ، راسته بازار ، یمن دوز بازار
، بازار حلاجان، قیزبستی بازار(قیز بسط بازار)،بازار سراجان ، راسته کهنه ،
بازار کلاهدوزان ، دلاله زن بازار، بازار صادقیه ، بازار مسگران ، بازار
حاج محمد حسبن ، بازار مشیر ، بازار صفی ، بازار میر ابوالحسن ، رنگلی بازار ، بازارچه دوده چی ( شتربان ) ، بازارچه خیابان و ...
مجموعه بازار قدیمی تبریز به سبب ویژگی های معماری آن و ضرورت حفظ و
نگهداری از آن در سال 1354 تحت شماره 1097 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده
است.
تبریز زمانی دارای باغات و مزارع فرح انگیز و پرآوازه ای بود به همراه
قنات ها و چشمه های متعدد که امروزه تمامی آن همه باغات و مزارع از میان
رفته یا در حکم ازمیان رفتن است و گستره شهر پیرامون خود را به مناطق
مسکونی، تجاری، اداری وصنعتی وخدماتی مبدل ساخته است.
شرح تبریز از گذشته های دور تا به امروز هرگز در قاموس سطرها و نوشته ها نگنجیده است.
جاهای دیدنی تبریز:
مقبره‌الشعرا:
مقبره الشعرای تبریز در خیابان ثقه الاسلام و در ضلع شمالی بقعه سید حمزه واقع است. بنای یابود زیبایی با تأسیسات توریستی به نام مقبر الشعرا در این محل ایجاد گردیده که آرامگاه یکی از بزرگترین شاعران معاصر کشورمان (شهریار) در این محل قرار دارد.
تندیس محمد حسین شهریار؛ مقبره الشعرا؛ تبریز
در ماخذ و منابع، از مقبره الشعرا؛ تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده و
قدیمی ترین تذکره فارسی، یعنی لباب الالباب محمد عوفی که ظاهرا در سنه 618
تالیف شده و شرح حال شاعران قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر را که در مقبره
الشعرا دفن شده اند، نگاشته است، نامی از مقبره الشعرا نبرده و از این روی،
قدیمی ترین کتابی که نام مقبره الشعرای سرخاب را به صراحت دارد "نزهه
القلوب" حمدلله مستوفی است که در سال 740 ه. ق تالیف شده است.
مقبره الشعرا؛ تبریز
مقبره الشعرا
قبلا با نام های حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب، معروف و
مشهور بوده اما متاسفانه گذشت روزگاران و مهم تر از آن حوادث طبیعی چون سیل
و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده و اثری از قبور این بزرگان بر جای نمانده است. لیکن در شهریور ماه 1350 هجری شمسی طرح یاد بود مقبره الشعرا
طراحی شده و به تدریج ساخته شد که همکنون این مجموعه فرهنگی پذیرای
میهمانان و گردشگران می باشد. در بازدید گروه آنوبانینی این مکان یکی از
بهترین نقاط برای استقرار سایت اطلاع رسانی جامع آذربایجان تشخیص داده شده
که با مسئولین مربوط نیز گفتگو شد که امید است با راه اندازی آن گردشگری
منطقه توسعه یافته و پشتیبانی هایی از توریستهای خارجی و گردشگران علاقه
مند کشورمان صورت پذیرد.
معروفترین آرمیدگان مقبره الشعرا به شرح زیرمی‌باشند:
اسدی طوسی، قطران تبریزی، مجیرالدین بیلقانی، خاقانی شیروانی، ظهیرالدین
فارابی، شاپور نیشاپوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی،
مانی شیرازی، شکیبی تبریزی و سید محمد حسین شهریار.
باغ ائل گلی (شاه گلی)، تبریز:
باغ ائل گلی (شاه گلی) درون بافت شهری و در فاصله 7 کیلومتری جنوب شرقی
تبریز در استان آذربایجان شرقی واقع شده است.شاه گولی به معنی «استخر شاه»
ترجمه شده است. گول در زبان ترکی به معنی استخر میباشد. احداث بنای اولیه این آبگیر را به زمان پادشاهان آق قویونلو و توسعه آن را به زمان صفویه نسبت می‌دهند.
شاهزاده قهرمان میرزا، پسر هشتم نایبالسلطنه
عباس میرزا، هنگام فرمانروایی در تبریز، به تعمیر این استخر همت گماشت،
عمارت 2 طبقه زیبایی در وسط آن بنا کرد، از وسط ساحل شرقی استخر تا محل
عمارت خیابانی تعبیه نمود و کوه بلندی را که در جانب شرقی استخر قرار داشت
به صورت سکوها و پلههای
عریض مرتبی درآورد و در چند جای آنها به فاصله معیّن جویها و آبشارهایی
ایجاد کرد و در نظر داشت که این بنا را کاخ ییلاقی خود قرار دهد، اما هنوز
کار تزیین بنا اتمام نیافته، درگذشت و فرزندانش این حادثه را به فال بد
گرفتند، عمارت متروک ماند و از آن تاریخ به بعد، فقط استخر شاه برای ذخیره
کردن آب جهت آبیاری مزارع و باغهای شهر در تابستانها مورد استفاده قرار
گرفت.
احداث بنای اولیه آبگیر باغ ائل گلی را به پادشاهان آق قویونلوها نسبت می
دهند که در دوره صفویه این آبگیر توسعه و گسترش یافته است. ابعاد این آبگیر
200×200 متر می باشد که اندازه آن نسبت به گذشته کمی کوچکتر شده است. زیرا
در سال 1367 که مجموعه مورد مرمت اساسی شد به علت احداث فضای گل کاری در
کناره های آن اندکی مساحت آن کوچکتر شده است.
نادر میرزای قاجار در وصف ائل گلی می نویسد: این آبگیر در اوایل حکومت
قاجار ملک یک سلسله از سادات تبریز و انباشته از خاک و ریگ بود. قهرمان
میرزا پسر هشتم عباس میرزا نایب السلطنه که در آن هنگام حکمران آذربایجان
بود، آن ملک را در مقابل سالی ۳۵ خروار غله بخرید. سپس در آبادی و عمران آن
همت گماشت.
و از اعتماد السلطنه نقل است: عمارت دریاچه عبارت از کلاه فرنگی دو طبقه
بسیار آبادی است و بزرگی این دریاچه به درجه ای است که به قدر دو آسیا سنگ
آب در آن وارد می شود ولی مدت شش ماه از آب پر می گردد.
امتداد
محور اصلی به خیابان سنگ فرش شده ای می رسد که این خیابان تا میانه های آب
گیر ادامه پیدا می کند و در نهایت به عمارت کوشک باغ ائل گلی می رسد که از
موقعیت استثنایی برخوردار است زیرا در وسط آب گیر و به صورت یک جزیره
خودنمایی می کند.
در بهار سال 1309 هـ . ش که هنوز استخر و طبقه پایین عمارت آن باقی بود از
طرف شهرداری تبریز تعمیر گردید و از اواخر اردیبهشت ماه به صورت گردشگاه
عمومی شهر در آمد. عمارت یک طبقه در فروردین ماه 1346 به علت کثرت رطوبت و
فرسودگی بنا تخریب شد و در سال 1349 هـ . ش بنای عمارت دو طبقه با همان طرح
قبلی آغاز گردید. اندازه فعلی استخر در مرمت سالهای 1367 بعلت احداث فضای
گلکاری در حاشیه آن قدری کوچکتر شده است. کف استخر روی زمین طبیعی قرار
داشته و از هیچ مصالحی برای پوشاندن آن استفاده نشده است، عمق استخر از سه
متر در گوشة شرقی تا نه متر در کنار دهنه متفاوت است.
مخزن آب، مثل باغ تخت شیراز از چشمه‌ای تامین میگرددکه از سنگی بالای مرتفع ترین سکو میجوشد. آب مخزن را پنج نهر تشکیل می‌دهد که در هر سکویی، یک آبشار ایجاد میشود و هر سکو یا پلکان، دارای یک ردیف درخت تبریزی در کنار دیوار عقب آن و یک ردیف درخت بید در کنار نهرهای آن است.
روستای کندوان:
روستایی تاریخی و 6000 ساله کندوان، یکی ازبرجسته‌ترین روستاهای تاریخی صخرهای جهان به شمار میرود.
کندوان
نام روستایست که مردمان این دیار با دست خالی و ابزاری ساده در دل کوه و
صخره ، خانه هایی زیبا بنا نهادند که در نوع خود بی نظیر میباشد، وچون این
خانه‌های کله قندی شباهت بسیاری با کندو زنبور دارد به کندوان معروف گردیده
است جالب است بدانید که محصول عمده این مردمان این خطه عسل میباشد .
یکی از دیدنی‌ترین و کم مانندترین نمونه‌های معماری در دل کوهستان سهند با
هنرنمایی زیبا وسازه هایی به شکل دوک‌های سنگی که قدمت آن به دوران
ساسانیان میرسد در این روستا به نمایش در آمده است .
کندوان
نمونه بی بدیل هنر انسان در دل طبیعت برای رسیدن به خواسته‌ها ونیاز‌های
اولیه خود که باعث شده سیمای طبیعت را دگر گون سازند وچنان در دل صخره و
کوه رخنه کنند تا به آفرینشی این چنین دست پیدا کنند.
در
قرن هفتم هجری ساکنان روستایی به نام حیله‌ور که در 2 کیلومتری کندوان
قرار دارد- برای در امان ماندن از حمله مغول‌ها به دشتی مقابل کندوان
مهاجرت کردند و در طی زمان به تدریج صخره‌ها را به عنوان پناهگاه امن
انتخاب کردند و به صورت بسیار زیبا وساده در دل کوه رخنه کردند و سازه‌های
زیبای خود را بنا نهادند.به غیر از جاذبه‌های تاریخی ودیدنی این روستا
می‌توان از جاذبه‌های طبیعی مانند چشمه‌های شفا بخش آن نام برد که گفته شده
در درمان سنگ کلیه بسیار موثر میباشد .
آب
این چشمه‌ها با کمترین درصد سنگینی برای بیماری‌های کلیوی بسیار مفید است.
این دهکده همچنین دارای بازارچه و نمایشگاه‌های متعدد گیاهان دارویی،
صنایع دستی و آثار تاریخی است. روستای کندوان تنها روستا زنده صخره ای
محسوب میشود .
هوای این روستا کوهستانی و ییلاقی بوده و طبق بررسی‌های انجام گرفته، قدمت
آن به شرایط ویژه این روستا، گردشگران داخلی و خارجی را از دور و نزدیک با
توجه به آب و هوای مطبوع و طبیعت سرسبز به سوی خود جلب می‌کند.
روستای تاریخی کندوان در 50 کیلومتری جنوب غربی تبریز؛ یکی از روستاهای
دهستان سهند است که در 18 کیلومتری جنوب اسکو، در دامنه سرسبز سلطان‌داغی
واقع شده است.
این
روستا طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375، 137 خانوار و 750 نفر
جمعیت دارد که به کار کشاورزی و دامداری و صنایع دستی اشتغال دارند. آنچه
به کندوان هویت باستانی داده وجود 117 خانوار و منزل مسکونی در درون
توده‌های مخروطی و هرمی شکل صخرهای است. روستاییان کندوان داخل این
توده‌ها برای خود خانه مسکونی، آغل، انبار و کارگاه ایجاد کردند.
وجود آب معدنی، خانه‌های منحصربه فرد، دره‌های سرسبز و خرم، آب و هوای
مطبوع و لبنیات و عسل مرغوب کوهستان، سبب جذب تعداد کثیری مسافر از نقاط
دور و نزدیک به این روستا به خصوص در فصول مساعد سال میشود.
این
روستا به سبب ویژگی معماری صخرهای و بافت مخصوص آن در فهرست آثار ملی
کشور به ثبت رسیده است. توده‌ها و گدازه‌های مذاب آتشفشانی، به وسیله باد،
برف و باران در طی هزاران سال متمادی شکل گرفته و به این فرم درآمده است،
کران‌ها در تابستانها خنک و در زمستان‌ها گرم است.
کندوان یکی از سه روستای صخرهای جهان است که این موجب جذابیت بی‌نظیر آن
شده‌است. معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی
آن یک استثنا در دنیا به حساب می‌آید. چرا که دیگر در ترکیه و آمریکا کسی
در کاپادوکیه و داکوتا زندگی نمی‌کند. کندوان روستایی است در صخره و تنها
سازه این دهکده را سنگ‌ها تشکیل می‌دهند. خانه‌ها هرمی شکل هستند و برای
دام‌ها نیز حفره‌هایی در سنگ‌ها بنا شده‌است.
باغ گلستان:
باغ گلستان تبریز که به ترکی آن را
گولوستان باغی یا باغ فجر می نامند یکی از بوستان های قدیمی و مشهور شهر
تبریز است. باغ گلستان تبریز در غرب شهر، متمایل به مرکز تبریز واقع شده
است که اطراف آن را خیابان های منجم، ملل متحد، نادری و خیابان قونقاباشی
فرا گرفته است. مساحت این بوستان ۵۲٬۰۰۰ متر مربع می باشد. که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در اراضی گورستان گجیل احداث شد و قدیمی ترین بوستان داخلی تبریز محسوب می گردد.
باغ گلستان، در سال ۱۳۰۸ شمسی در اراضی گورستان گجیل ساخته شده و به
عنوان گردشگاه عمومی و باغ ملی شهر محسوب می شد و از قدیم مورد توجه مردم
بوده است و مردم پس از خرید از بازار، در این باغ استراحت می نمودند. اما
متاسفانه، بعد از این که دیوارهای تاریخی این باغ به علت نامعلومی در سال
۱۳۷۴ برداشته شد، باغ زیبایی سابق خود را از دست داده و به همین دلیل،
خانواده‌ها کمتر به آن مراجعت می کنند
باغ گلستان، علاوه بر فضای سبز، دارای شهربازی کوچکی نیز است که در آن امکاناتی چون چرخ و فلک، قایق‌سواری، ماشین‌سواری و…
وجود دارد و مورد استقبال مردم، به‌خصوص کودکان قرار می گیرد. در باغ
گلستان تبریز استخر ها و حوض های متعدد که توسط درختان و چمن ها احاطه شده
اند فراوان دیده می شود.
عمارت شهرداری:
در سال 1314 شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست
شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی بنا گردید. این ساختمان دارای یک برج ساعت
چهار صفحه ای است که با طنین موزون زنگ هایش هر 15 دقیقه یک بار، گذشت زمان
را به گوش مردم تبریز می رساند. نمای خارجی تالار شهرداری تبریز از سنگ
تراشیده بوده و نقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان های کشور آلمان قبل از
جنگ جهانی دوم مطابقت دارد. این بنا در وسط شهر تبریز و در میدانی موسوم به
میدان ساعت واقع شده و در حال حاضر تمام امور عمرانی شهر و امور اداری
شهرداری تبریز در این تالار و عمارت متمرکز است.
.
ربع رشیدی:
خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی اواخر قرن هفتم و اوائل قرن هشتم هجری
قمری، زمان غازان خان ایلخانی به وزارت رسید. دوران وزارت او از حساس‌ترین
دوره‌های فرهنگی و سیاسی تاریخ ایران است. خواجه رشید‌الدین برای
ساماندهی، تمرکز و تداوم تحقیقات و فعالیت‌های فرهنگی و علمی یک مجموعه
بزرگ علمی، آموزشی و پژوهشی به نام «ربع رشیدی» تأسیس کرد. این مجموعه به
صورت شهرکی علمی در حومه شهر تبریز ساخته شد. خواجه رشید‌الدین در پایتخت
ایلخانیان و در گذرگاه کاروان‌های خاور و باختر یکی از بزرگترین تأسیسات
روزگار کهن را پدید آورد؛ شهری کوچک شامل کتابخانه، مدرسه، مسجد،
دارالایتام، گرمابه، مهمانسرا، بیمارستان، مدارس عالی، پرورشگاه و
کارگاه‌های صنعتی. او برای تأمین پشتوانه مالی برای اداره این مؤسسات بزرگ،
دارایی و املاک زیادی را وقف «ربع رشیدی» کرد. این موقوفات عمدتاً در
ایران قدیم، بخش‌هایی از عراق، افغانستان، گرجستان، ولایت روم، آذربایجان
و سوریه بودند.
وقف نامه ربع رشیدی:
خواجه رشید‌الدین برای ساماندهی اداره «ربع رشیدی» و موقوفات آن
وقف‌نامه‌ای تنظیم کرد. او در این وقف‌نامه اطلاعاتی دقیق و مستند درباره
شیوه فعالیت‌های علمی، آموزشی، تشکیلات ربع، اوضاع فرهنگی آن عصر، ارزش
خدمات خواجه در پیشبرد و توسعه امور فرهنگی و آموزشی و نکاتی درباره احوال
شخصی‌اش نوشته است. این نسخه به خط خود خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی و
قسمتی از آن نیز به خط حاکم آن زمان تبریز است که فقط یک نسخه از آن در
تمام جهان وجود دارد. بر اصالت این نسخه علما، دانشمندان و دیوانیان زیادی
از جمله علامه حلی (648- 726 ق) گواهی داده‌اند. «وقف‌نامه ربع رشیدی» نظم
خاصی دارد که فهرست جامعی از موقوفات، هزینه‌ها و برنامه‌های اداری و مالی
را تبیین می‌کند و به دلیل گستره وسیع موقوفات و ارزش والای آنها از اهمیت
جهانی برخوردار است. این وقف‌نامه در دوره‌های گوناگون تاریخی الگوی تنظیم
وقف‌نامه‌های معتبر بوده است. نسخه اصلی این وقف‌نامه 382 صفحه دارد و جنس
کاغذ آن خانبالغ است و اکنون در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری و محافظت
میشود. این نسخه تا سال 1348 شمسی در دست بازماندگان حاجی ذکاءالدوله
سراجمیر، ساکن تبریز بود. انجمن آثار ملی در همان سال آن را از خانواده
ذکاءالدوله خرید. پس از آن از روی این نسخه عکسبرداری شد و سال 1350 شمسی
در هزار نسخه منتشر شد. نام اصلی این وقف‌نامه «اوقفیه الرشیدیه بخط الواقف
فی بیان شرایط امور الوقف و المصارف» که با آب طلا و به خط ثلث نوشته شده
است. گفته میشود برای نگهداری این نسخه منحصر به فرد تمام شرایط لازم از
جمله دوربین مدار بسته و حفاظت الکترومغناطیسی فراهم شده و درجه حرارت و
رطوبت نسبی متناسب با نسخ خطی نیز در نظر گرفته شده است. «وقف‌نامه ربع
رشیدی» خرداد سال 1386در حافظه جهانی به ثبت رسید. اما «ربع رشیدی» پس از
قتل خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی غارت و ویران شد. خرابه‌ها و بناهای
نیمه ویران «ربع رشیدی» تا قرن یازدهم که اولیاء چلپی و شاردن در سفرنامه
خود از آن یاد کرده‌اند، وجود داشته و اکنون نیز آثاری از آن دیده میشود.
ارگ علیشاه:
ارک علیشاه یکی از بناهای مهم و عظیم به جا مانده از دوره ایلخانی است و
به وسیله تاج الدین علیشاه جیلان تبریزی، طی هشت سال و در فاصله سال های
716 تا 724 هجری قمری ساخته شد. البته ارک علیشاه برخی کاربردهای دیگر نیز
در طول تاریخ داشته است. به هر حال امروزه تنها بخشی از دیوارهای عظیم و
محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد بر جای مانده است که خود موید شکوه
و آبادانی آن در گذشته است. دیوارهای موجود در حقیقت تشکیل دهنده ایوان
طاق پوش و حمال طاقی استوانه‌ای عظیمی بوده است که فضای به وجود آمده به
عنوان شبستان و عنصر اصلی مسجد علیشاه به شمار می‌رفته است. ارک تبریز و
محوطه باستانی آن در سال 1310 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده
است. موقعیت مکان این بنا در خیابان امام تقاطع خیابان فردوسی جنب مصلای
تبریز می باشد.
برج آتش نشانی (برج یانقین):
برج آتش‌نشانی تبریز یا همان برج یانقین از ارتفاع 23 متری برخوردار
بوده و همزمان با ایجاد اولین آتش‌نشانی کشور احداث شده است. از این برج
مدور به منظور دیده‌بانی استفاده می‌شد تا اگر در نقطه‌ای از شهر حریقی روی
داد، مأمورین آتش‌نشانی برای اطفای آتش در آنجا حاضر شوند. قدمت برج
یانقین به بیش از صد سال میرسد. موقعیت این بنا در خیابان خاقانی تقاطع
خیابان مدرس می باشد.
برج خلعت پوشان:
این بنا در ده کیلومتری جاده تبریز- تهران قرار دارد که این برج آجری
منشوری به برج خلعت پوشان مشهور است. این بنا در اواخر دوره صفویه احداث
شده است. در زمان قاجار خلعت اهدایی شاهان برای حاکمان آذربایجان در این
برج بر دوش آنها انداخته می شد. برج سه طبقه است. طبقه اول و دوم سرپوشیده و
طبقه سوم بدون سقف است. آخرین مراسم خلعت پوشان در سال 1330 ه. ق در زمان
حکمرانی صمدخان مراغه ای انجام گرفته است. در سال های اخیر دانشگاه تبریز
این بنا را مرمت کرده است.
پل آجی چای:
این پل که در دوره صفوی که بر روی آجی چای (تلخه رود) واقع شده است. یکی
از پل‌های مهم و تاریخی شهر تبریز و تنها گذرگاه ایران به غرب و بخشی از
مسیر جاده ابریشم بوده است. این پل دارای 16 دهنه به شکل هلالی و جناغی و
طول 100 متر و عرض 5 متر است و اولین بار در سفرنامه متعلق به ونیزی‌ها در
دوره شاه اسماعیل صفوی از آن یاد شده است. پل آجی چای در دوره عباس میرزا،
توسط حاج سیدحسین تاجر تبریزی تعمیر شده است و واقعه تاریخی مقاومت پنج تن
از سربازان گمنام تبریزی در مقابل ارتش روس در این محل اتفاق افتاده است.
موقعیت این بنا در ورودی جاده تبریز- مرند می باشد.
پل سنگی:
این پل که از آثار دوره قاجاریه به شمار میرود، دارای چهار دهنه سنگی
به شکل هلالی بوده و در دوره مشروطه یکی از محل‌های تلاقی و نبرد نیروهای
محمد علی شاه قاجار و باقرخان (سالار ملی) بوده است. موقعیت این بنا در
خیابان چایکنار می باشد.
پل قاری:
این پل در دوره قاجار ساخته شده و در آثار ملی به ثبت رسیده است.
شمس‌العماره (استانداری فعلی) را به بخش شمالی شهر وصل می‌کند، با مصالح
آجری و طاقهای هلالی شکل و سرستون‌های کله قوچی بر روی میدان چایی
(مهرانرود) ساخته شده و از جمله
پرترددترین پل‌های شهر تبریز بوده است. بانی این بنا پیرزنی بوده است که
هزینه سفر خود به مکه مکرمه را وقف ساخته شدن این پل کرده است و از این رو
به قاری کورپوسو به معنای پل پیرزن مشهور شده است. در سال 1327 به موازات
این پل، پل دیگری برای تسهیل رفت و آمد میان دو سمت ایجاد شده است. موقعیت
این بنا در میدان چایی واقع در خیابان چایکنار می باشد.
مسجد کبود:
مسجد جهان شاه یا مسجد کبود تبریز (گؤی مسجد) بنا به دستور ابوالمظفر
جهانشاه بن قره یوسف که از سلسله ترکمان قره قویونلو بنا شده است که در سال
870 هجری بنای آن به همت و نظارت جان بیگ خاتون (زن جهانشاه بن قرا یوسف
قره قویونلو) پایان یافت. این بنا از شاهکارهای هنر معماری اسلامی و ملقب
به فیروزه جهان اسلام است و با کاشی‌های معرق فیروزه‌ای و لاجوردی با انواع
خطوط ثلث، نستعلیق، نسخ و طرحهای بدیع مهندسی و اسلیمی تزئین شده است.
این مسجد در زلزله 1193 ه . ق ویران و در سالهای 1318 و 1345 ه.ش مرمت و
بازسازی آن به اهتمام زنده یاد استاد رضا معماران انجام گرفت. گنبد آجری
مسجد کبود از بزرگترین ساخته‌های آجری معماران اسلامی قرن نهم هجری است که
ادامه معماری عصر ایلخانی به حساب می‌آید. موقعیت این بنا در خیابان امام
مابین میدان ساعت و چهارراه شهید بهشتی (منصور) می باشد.
مسجد مقبره تبریز:
این بنا که در دوره صفوی ساخته شده است، نه ستون سنگی خوش تراش دارد،
گنبدهایش بلند و ضربی است. در زلزله 1193 سقف آن فرو ریخته و بعداَ ساخته
شده است. این کار توسط مرحوم میرزا مهدی قاضی طباطبائی انجام پذیرفته وچون
مقبره خودشان در آنجاست به نام مسجد مقبره خوانده شده است. آیت ا... شهید
سید محمد علی قاضی طباطبائی نیز در همین مسجد قرار دارد. این مسجد قبلاً به
نام «مسجد شاه» معروف بود. موقعیت این بنا در خیابان دارایی اول بازار
کفاشان می باشد.
مسجد ثقه الاسلام:
این مسجد که در دوره قاجار و در سال 1265 ه ش تکمیل شد و امامت آن با
مرحوم میرزا محمد شفیع ثقه الاسلام پیشوای شیعه (جد مرحوم ثقه الاسلام
شهید) بود. در سال 1291 ه ش از طرف شرقی مسجد یک طاق به مسجد افزوده شد و
مسجد زمستانی دیگر در جانب شرقی مسجد احداث کردند و در سال 1310 ه ش آقای
ثقه الاسلام به واسطه شکست فاحشی که در آن طاقهای جدیدالاحداث و مسجد
زمستانی واقع شده بود مجدداً این فضاها را برداشته و به وسعت مسجد افزودند.
در حال حاضر این مسجد با بیست ستون سنگی و سی و چهار گنبد آجری یکی از
بزرگترین مساجد تبریز میباشد. موقعیت این بنا در خیابان دارایی جنب صاحب
الامر واقع شده است.
مسجد جامع:
تاریخ ساخت مسجد جامع تبریز که در آخر بازار تبریز و ضلع جنوبی صحن
مدرسه طالبیه و مابین مساجد اسماعیل خال اوغلی و آلچاق مچید قرار گرفته است
در دوره سلجوقی می باشد. در اثر زلزله نیمه اول و دوم قرن 12 هجری چند طاق
این مسجد شکست و فرو ریخت و بعداً بوسیله احدخان و پسر او حسین قلی خان
دنبلی مرمت و تجدید بنا گردید. حاج طالب خان تبریزی بانی مدرسه طالبیه
تبریز در 1087 هجری در وقف نامه مدرسه از این مسجد به نام مسجد کبیر تبریز
نام برده است. در اوایل قرن معاصر شمسی، حاج محمد باقر کلکته‌چی تعمیرات
عمده‌ای را در این مسجد انجام داده است. موقعیت این بنا در خیابان شهید
مطهری (راسته کوچه) می باشد.
مقبره دوکمال:
این بنا در محله بیلانکوه تبریز در میان باغی مشجر و بنایی متین و زیبا
دو تن از بزرگان ادب و هنر کشورمان واقع شده است. کمال‌الدین مسعود خجندی
از شعرای معروف قرن هشتم و نهم هجری و کمال‌الدین بهزاد معروفترین نقاش
مینیاتوریست قرن دهم هجری می باشد. مقابر یاد شده در سال 1338 توسط فرهنگ
دوستان کنجکاو شهر تبریز کشف و بعد ها به همّت انجمن آثار ملی مرمّت و لوحه
یادبود درآن نصب گردید. درسال‌های اخیر نیز اقدامات استحفاظی از طریق
سازمان میراث فرهنگی استان درمقابر یادشده انجام گرفته است.
بقعه عون بن علی:
این بقعه در دوره ایلخانی و بر فراز بلندترین قله کوه سرخاب واقع شده
است. سنگ بنا شیوه ایلخانی دارد. در زمان تسلط عثمانی ویران شده در زمان
شاه عباس تجدید بنا یافته است. در زلزله های 1134 و 1193 دوباره ویران شده
آخرین بار در 1342 قمری تعمیر شده است. اخیرا” نیز تعمیرات جزیی در آن
انجام یافته و راهرو پشت آن به اتاق کوهنوردی تبدیل شده است. بنا به روایتی
مقبره دو تن از اولاد حضرت علی (ع) عو علی و زین علی در آنجاست.
حمام نوبر:
این حمام که در دوره قاجار ساخته شده است، سابقاً به نام حمام وزیر
خوانده می‌شد و به دلیل نزدیکی به دروازه نوبر که یکی از نه دروازه تاریخی
تبریز بوده به نام حمام نوبر مشهور شده است. این بنا توسط استاد بالا کاظم
در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. موقعیت این بنا در خیابان امام خمینی
نبش خیابان تربیت می باشد.
بازار تبریز:
بازار تبریز که در دوره سلجوقی بنا شده است، بزرگترین بازار سرپوشیده
آجری جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. این بازار در سال ۱۱۹۳
هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد، اما طولی نکشید که به همت مردم
شهر بازسازی شد. شهر تبریز به مناسبت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از
دیرباز مرکز مبادله کالا میان خاور دور و اروپا بوده و وصف بازارهای آن
در خاطرات بسیاری از بازرگانان و جهانگردان آمده است. مجموعه بازار تاریخی
تبریز به عنوان یازدهمین اثر ثبت جهانی ایران در سی و چهارمین جلسه سازمان
یونسکو که در کشور برزیل برگزار شد به عنوان بزرگترین سازه سرپوشیده جهان و
بخشی از شاهراه ابریشم به ثبت جهانی رسید. موقعیت این بنا در خیابان
جمهوری می باشد.
مدرسه رشدیه:
حاج میرزا حسن رشدیه تبریزی که در دوره قاجاریه این بنا را ساخته است، نخستین
مدرسه را به سبک نوین و بر اساس اصول فنوتیک در تبریز بنیان گذاشت و سپس
آموزش و پرورش نوین را در سایر نقاط ایران اشاعه داد. امروزه از برکت
مجاهدت‌های وی بیش از 20 میلیون دانش آموز و 2 میلیون دانشجو در سراسر کشور
به تحصیل مشغول هستند. بنابه نوشته فریدون کوچرلی «در تمام دنیای اسلام،
آذربایجان نخستین خطه‌ای است که تدریس با اصول صوتی در آن آغاز گردیده است.
موزه سنجش:
در این موزه که در دوره قاجار بنا شده است، انواع ابزار آلات و ادوات
مربوط به سنجش زمان مانند انواع ساعت‌های قدیمی و هنری ساخت کشورهای مختلف،
انواع ابزار آلات سنجش وزن از ترازوهای ظریف گرفته تا قپان‌های بزرگ مخصوص
سنجش، وسایل اندازه گیری طول و سایر مقیاس‌های دیگر به نمایش گذاشته شده
است. این موزه در فضای دل انگیز خانه قدیمی سلماسی بنا شده است. این خانه
متعلق به اوایل قاجاریه است و توسط خانواده سلماسی از خانواده های قدیمی
تبریز بنا شده است. موقعیت این بنا در خیابان مقصودیه پشت ساختمان شهرداری
بن بست سلماسی می باشد.
خانه علی مسیو:
علی مسیو یکی از شخصیتهای برجسته و مشهور نهضت مشروطه در آذربایجان بوده
و این خانه منسوب به او می باشد. وی یکی از بنیانگذاران دسته مجاهدین
تبریز و از رهبران ایشان بوده و همیشه در سختی ها پای مردانگی پیش گزارده و
گره از کارها می گشود. در تابستان 1287 ه.ش که رحیم خان به تبریز آمد علی
مسیو چون خانه اش در زیر پای سواران او بود از آنجا بیرون آمده و به محله
امیرخیز نزد ستارخان رفت. رحیم خان خانه او را به تاراج برد. پسر بزرگ علی
مسیو حاجی خان نیز یکی از سردستگان مجاهدان مشروطه بوده است و در جنگ روس
از پیشگامان بود و لذا در این جنگ در غیاب او و پدرش علی مسیو که در آن
زمان درگذشته بود، دو پسر نوجوان علی مسیو به نامهای حسن و قدیر مورد غضب
روسها قرار گرفته و اعدام شدند. موقعیت این بنا در خیابان ارتش جنوبی کوچه
صدر بن بست ختایی ها می باشد.
خانه استاد شهریار:
موزه شهریار در خانه سابق استاد" شهریار" شاعر شهیر ایران که قدمت آن از
سال 1286 شروع شده، واقع است. این بنا از طرف شهرداری تبریز به موزه تبدیل
شد. در این موزه مجموعه آثار هنری و ادبی و لوازم شخصی شهریار به نمایش در
آمده است. بزرگ ترین اثر استاد، کلیات ارزشمند دیوان اشعار او به زبان
پارسی و بخشی از آن به زبان ترکی آذری است. معروف ترین بخش از این آثار
شهریار ،"کتاب حیدر بابایه سلام"است."سید محمد حسین بهجت تبریزی" معروف
به"شهریار"فرزند سید اسماعیل موسوی خشکنابی در سال 1286 شمسی در تبریز چشم
به جهانگشود و تحصیلات خود را در تبریز و تهران در رشته طب ادامه داد.
استاد شهریار در 82 سال زندگی پرفراز و نشیب خود شهرت بسیاری کسب نمود و
کتاب های وی به زبان های مختلف ترجمه گردید. استاد شهریار که یکی از شعرای
بزرگ ایران محسوب می شود، در تاریخ 27 شهریور 1367 شمسی به سرای جاوید
شتافت و در مقبرة الشعرای تبریز به خاک سپرده شد. موقعیت این بنا در خیابان
مقصودیه پشت عمارت شهرداری می باشد.
خانه حیدرزاده:
عمارت تاریخی واقع در منطقه مقصودیه شهر تبریز است که در سمت جنوب
ساختمان شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سند تاریخی مبنی بر زمان احداث این
خانه در دست نیست اما تحقیقات نشان می‌دهند که این خانه در حدود سال ۱۸۷۰
توسط حاجی حبیب لک ساخته شده است. این خانه در سال ۱۳۷۸ در فهرست میراث ملی
ایران با شماره ۲۵۲۴ به ثبت رسید. خانه حیدر زاده ۹۰۰ متر مساحت دارد و
دارای دو طبقه میباشد. این خانه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد که بوسیله
خانه از یکدیگر جدا شده‌اند. در زیرزمین خانه حیدرزاده حوض خانه‌ای (اتاقی
بزرگ با حوض فواره دار کوچکی در وسط آن) قرار دارد که بوسیله آجرها و
طاقهای رنگارنگ آراسته شده است. دیگر بخش‌های این خانه بواسطه سالن به
یکدیگر متصل شده‌اند. این ساختمان با پنجره‌های چوبی حکاکی شده، شیشه‌های
رنگارنگ، آثار آجری و نقاشی‌ها آراسته شده است. اتاق اصلی (شاه‌نشین) این
خانه جذابترین اتاق آن است. خانه حیدر زاده در سال ۱۳۸۰ بازسازی شد و
هم‌اکنون به عنوان مرکز اطلاع‌رسانی گردشگری استان آذربایجان شرقی و تبریز
استفاده میشود.
خانه مشروطیت:
با توجه به نقش بزرگی که آذربایجان
به ویژه مردم تبریز در پیروزی انقلاب مشروطه داشته اند، تأسیس موزه ای
برای نگهداری و ارائه آثار و یادگارهای به جای مانده از رهبران بزرگ آن
انقلاب و نیز جمع آوری اسناد و مدارک و عکس های مستند مربوط به حوادث
انقلاب مشروطه در خانه مشروطه بسیار بجا و شایسته و حتی ضروری بود.
بنابراین از سال 1375 کلیه اشیای مربوط به این دوره از تاریخ ایران از موزه
آذربایجان و نیز اشیای اهدایی مردم و بازماندگان رهبران و مجاهدین انقلاب
مشروطیت فراهم آمد و نخستین پایه این موزه به صورت حاضر را بنا نهاد.
موقعیت این بنا در خیابان شهید مطهری روبروی مسجد جامع می باشد.
موزه آذربایجان:
در کنار مسجد کبود تبریز بنای بزرگی با ایوان رفیع، مشرف به خیابان امام
قرار دارد. این بنا یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های درجه اول ایران به شمار
میرود و به موزه‌ی آذربایجان معروف است. این موزه برای اولین بار در سال
1336 با نمایش 202 قطعه از آثار فرهنگی انتقالی از موزه ایران باستان شروع
به کار کرد. ساختمان فعلی موزه از سال 1341 رسماً افتتاح و شروع به کار
کرده است. طبقه‌ی زیر زمین این موزه مربوط به آثار استاد احد حسینی است.
این موزه از بخش های زیر تشکیل شده است: (باستان شناسی دوران قبل از
اسلام)، ( باستان شناسی دوران اسلامی)، (سکه ها، مهرها و سیلندرها). این
موزه با مساحت 3000 متر مربع زیربنا و برخورداری از سه تالار نمایش، چند
اتاق اداری و کتابخانه یکی از موزه‌های بزرگ کشور محسوب میشود. در این
موزه حدود 11 هزار قطعه اشیای نفیس باستانی ثبت شده است. موقعیت این بنا در
خیابان امام بالاتر از میدان ساعت می باشد.
موزه عصر آهن:
موزه عصر آهن که مربوط به دوره آهن دو و سه، اواخر هزاره دوم و اوایل
هزاره اول قبل از میلاد است شامل چندین اسکلت، جواهر، زینت آلات، لوازم کار
و ... هستند که در کنار همین اسکلت ها دفن شده اند. این محل در پی انجام
حفاری های انجام گرفته به منظور ساخت پاساژ ابریشم شناسایی شد. حفاری های
باستان شناختی در این محوطه از سال 77 آغاز شدکه تا سال 82 ادامه یافت و
موزه نیز از سال 82 رسماً افتتاح شد. موقعیت این بنا در خیابان امام جنب
مسجد کبود می باشد.
موزه شهرداری:
موزه‌ای است که در شهر تبریز که در طبقه زیرزمین ساختمان کاخ شهرداری
تبریز واقع شده‌است. این موزه که به عنوان نخستین و تنها موزه تاریخ
شهرداری‌های ایران مطرح است، پس از کشور چین در ردیف اولین موزه‌های
شهرداری‌های جهان نیز قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۸۶ و همزمان با یکصدمین
سالگرد تاسیس نخستین بلدیه (شهرداری) ایران در تبریز و در ۸۰۰ متر مربع و
با هزینه یک میلیارد و صد میلیون ریال راه اندازی شده‌است. موزه شهر تبریز
شامل تالارهای مختلفی چون تالار دوربین‌های قدیمی، تالار دفاع مقدس، چاپ و
نشر، فرش، هنرهای معاصر، خط و خوشنویسی، تالار حکمت و چندین تالار دیگر
است. در این تالار، فرش‌ها و قالی‌هایی با قدمت ۱۱۰ سال به نمایش گذاشته
شده‌اند. ۱۲ تخته فرش موجود در این مجموعه مربوط به فرش‌هایی است که از
زمان تاسیس عمارت شهرداری تبریز تا سال ۱۳۲۰ به دستور ارفع‌الملک جلیلی
بافته شده و به اتمام رسیده‌است. موقعیت این بنا در خیابان امام خمینی
میدان ساعت عمارت شهرداری می باشد.
موزه قاجار:
موزه قاجار در محله ششگلان، یکی از محلات قدیمی تبریز و در یک خانه
زیبای قدیمی متعلق به حسنعلی خان امیر نظام گروسی قرار گرفته است و تاریخ
احداث آن به اواسط دوره قاجار باز می گردد، قرار گرفته است. عمارت امیر
نظام به سبک معماری درون گرا و در دو طبقه با زیر بنای 1500 متر مربع ساخته
شده است. این موزه دارای 9 تالار نمایش: سکه های تاریخی، بافته، چینی و
آبگینه، خاتم و فلزات، رجال و فرامین، سنگ نوشته ها، اسلحه و آثار معماری و
شهرسازی می باشد. موقعیت این بنا در خیابان ششگلان جنب سازمان صنایع و معادن می باشد.
موزه قرآن و کتابت:
بنای مسجد شاه طهماسب صفوی معروف به مسجد صاحب الامر در شرق میدان صاحب
آباد در قلب شهر تبریز در کنار مهران رود قرار دارد. این بنای تاریخی یک
گنبد و دو مناره بلند دارد و در ابتدا مسجد ویژه شاه طهماسب اول صفوی بود
که در سال 1045 ه.ق به وسیله سپاهیان سلطان مراد چهارم- امپراطور عثمانی-
تخریب شد. با توجه به قداست این بنا پس از انجام تغییرات لازم این مکان به
عنوان موزه قرآن و کتابت در نظر گرفته شد. در این موزه مجموعه نفیسی از نسخ
قرآن مجید مربوط به ادوار مختلف تاریخ و قطعات زیبایی از آثار خوشنویسان
بنام ایران به نمایش گذاشته شده است. موقعیت این بنا در خیابان دارائی
میدان صاحب الامر بنای صاحب الامر می باشد.
موزه سفال:
این موزه که در محل خانه‌ای متعلق به دوره قاجار و در سال 1384 افتتاح
شده است، به نمایشگاه آثار سفال زنده‌یاداستاد احمد و عباس قابچی و خانم
فریده تطهیرنیا اختصاص یافته است. خاک این سفال‌ها که به روشی استادانه و
چیره‌دستانه خلق شده‌اند، از معادن خاک سفید (ترکیبات کائولن) در شهر زنور
مرند تأمین شده است. شهر زنور در دامنه کوه آق داغ، مرکز سفالگری با خاک
سفید بوده است. خانواده قابچی بیش از هفتاد سال پیش به شهر تبریز مهاجرت
کردند و در کارگاهی در محله درب سرخاب به سفالگری مشغول شدند. همچنین در
این موزه دوره ها و کارگاه های آموزشی سفالگری و نیز نمایشگاه های موقت
هنرمندان سفالگری برگزار می شود. موقعیت این بنا در خیابان شمس تبریزی
ایستگاه گرو کوچه صرافلار می باشد.
خانه پروین اعتصامی:
خانه پروین اعتصامی مربوط به دوره پهلوی اول است و در تبریز خیابان
عباسی جنب مسجد میرآقا کوچه ساوجبلاغی پلاک ۶ واقع شده و این اثر در تاریخ
۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۸۶۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت
رسیده است.
خانه بهنام:
خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای یا قدکی یکی از ساختمانهای تاریخی شهر
تبریز است که در اواخر دوران زندیان و اوایل دوران قاجار به عنوان یک خانه
مسکونی ساخته شده است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه
نوسازی و با نقاشیهایی تزیین شد. این خانه شامل یک ساختمان اصلی، بعنوان
ساختمان قشلاقی و یک ساختمان کوچک بعنوان ساختمان ییلاقی است. مانند بسیاری
از خانه‌های قدیمی ایرانی، این خانه دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است.
در بازسازی اخیر این خانه، تاکنون چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف گردیده است
که هم اکنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان است. خانه بهنام بخشی از مدرسه
معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز است.
خانه قدکی:
این
خانه و خانه بهنام و خانه گنجه ای زاده جمعا از کاربری مسکونی به کاربری
آموزش عالی تغییر عملکرد داده و جزء مجموعه دانشگاه هنر اسلامی تبریز می
باشد و در محور تاریخی و فرهنگی تبریز واقع شده است. بنا متعلق به اواسط
دوره قاجاریه بوده و در دو دوره تکمیل شده است و شامل اندرونی و بیرونی
است. از سـردر به هشتی و از هشتی به حیاط باغچــه وارد می شود. طنبی بزرگ
شرقی- غربی است. پنجره های اروسی آن با شیشه های رنگی به شمال و جنوب باز
می شود. ایوان ستوندار در جنوب طنبی رفیع و بلند است. ارتفاع ستونهای ایوان
شمالی معادل ارتفاع طنبی است. اتاقهای گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته
است. زیر اتاق طنبی حوضخانه است. سقف حوضخانه گنبد با کادربندی آجری و با
سکوهای جانبی و حوض سنگی دارای جلوه خاصی است. اندرونی دارای اتاقهایی در
اضلاع شرقی و غربی حیاط می باشد. تناسبات معماری، وسعت ساختمان و تنوع
طاقها و گنبدها در سقف زیرزمینها جالب توجه است. علاوه بر تناسبات کلیه
اندامهای بنا که چشمگیر است، نمای ساختمان دارای انواع طرحهای آجرکاری است.
ظرافت اروسی ها، آئینه کاری و گچبری سقف ایوان و تنوع کاربندیهای آجری،
آرایش حوض و باغچه و رف بندی اتاق با کیفیت عالی است.
سورتمه سواری پارک ائل گلی تبریز:
بزرگترین و نخستین مجموعه سورتمه‌سواری شمال‌غرب کشور با مشارکت بخش
خصوصی و شهرداری تبریز طراحی و راه‌اندازی شده است. طول مسیر سورتمه تبریز
450 متر میباشد که به دو صورت کابین‌های یک و دو‌نفره طراحی شده و
چشم‌انداز زیبای تبریز در طول مسیر حرکتی کابین‌ها برای استفاده کنندگان از
این مجموعه جذابیت‌های خاص خود را خواهد داشت.
تله کابین:
فاز اول تله کابین عون بن علی که با مشارکت شهرداری تبریز به عنوان
کارفرما، اتاق بازرگانی اسکاندیناوی و ایران به عنوان مجری و شرکت مهندسین
مشاور سبزاندیش پایش به عنوان مشاور طرح اجرا شده، بالغ بر 100 میلیارد
ریال هزینه در بر داشته و کلیه تجهیزات و امکانات فنی آن از شرکت دوپل مایر
اتریش خریداری شده است. بر اساس مطالعات انجام گرفته، طول افقی تله کابین
در فاز اول 1450 متر و طول شیب دار آن 1480 متر است و میانگین تغییر ارتفاع
پروژه نیز 261 متر پیش بینی شده است. طرح تله کابین عون بن علی با میانگین
حداقل 12 و حداکثر 24 کابین طراحی شده و با پیش بینی 6 دکل یا برج، کار
جابجایی کابین ها انجام خواهد گرفت. همچنین براساس محاسبات انجام یافته کل
زمان سفر در هر مسیر رفت و برگشت از طریق تله کابین در فاصله 4 کیلومتری
عون بن علی تا ارتفاعات بالادست سد شهید مدنی 6 دقیقه و 24 ثانیه می باشد و
در هر 6 ثانیه نیز یک کابین در رفت و برگشت خواهد بود. علاوه بر این تله
کابین مذکور با ظرفیت جابجایی یک هزار مسافر در ساعت طراحی شده و سیستم
هدایت آن با قدرت 191 کیلو وات عمل می کند. لازم به ذکر است که با
راه‌اندازی تله کابین عون بن علی، این منطقه به یکی از نقاط توریستی و
تفریحی تبریز تبدیل و سالانه پذیرای صدها هزار نفر از شهروندان و میهمانان و
گردشگران داخلی و خارجی خواهد بود. علاوه بر این وجود طبیعت بکر دامنه های
عون بن علی و طرح های جنگل کاری این ارتفاعات با امکانات تفریحی و رفاهی
چون رستوران، پارک های تفریحی، شهر بازی و دیگر امکانات، بر جاذبه های این
پروژه می افزاید. در حال حاضر شهرداری تبریز به دنبال اجرای سریع فاز دوم
تله کابین عون بن علی با مشارکت بخش خصوصی است و مقدمات اجرای فاز دوم این
طرح نیز در سال جاری فراهم خواهد شد.
و خیلی جاهای دیدنی دیگر ...............
تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی است . در 46 درجه و 25 دقیقه طول شرقی و38
درجه و دو دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است ، ارتفاع
آن از سطح دریا 1340 متر می باشد . با وسعتی حدود 11800 کیلومتر در قلمرو
میانی خطه آذربایجان و در قسمت شرقی شمال دریاچه ارومیه و619 کیلومتری غرب
تهران قرار دارد و در 150 کیلومتری جنوب جلفا ، مرز ایران وجمهوری
آذربایجان قرار گرفته است . جمعیت تبریز بیش از یک ونیم میلیون نفر می
باشد.تبریز از سمت جنوب به رشته کوه منفرد همیشه پر برف سهند واز شمال شرقی
به کوه سرخ فام عون علی (عینالی) محدود می شود.رودخانه آجی چای (تلخه رود)
از قسمت شمال وشمال غرب تبریز می گذرد وبعد از طی مسافتی قابل توجه در دشت
تبریز به دریاچه ارومیه می ریزد ومهرانرود از میانه تبریز می گذرد که
اکثراَ در فصول مختلف سال بی آب است.
تبریز زمانی دارای باغات ومزارع فرح انگیز وپرآوازه ای بود به همراه قنات
ها وچشمه های متعدد که امروزه تمامی آن همه باغات و مزارع از میان رفته یا
در حکم ازمیان رفتن است وگستره شهر پیرامون خود را به مناطق مسکونی، تجاری،
اداری وصنعتی وخدماتی مبدل ساخته است .
شرح تبریزازگذشته های دورتابه امروزهرگزدرقاموس سطرهاونوشته ها نگنجیده است.
پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستور بوده و امروزش نیز حکایتگر
غریب است. تاریخ تبریز در پیش از ظهور اسلام اسیر ظن ها و گمان ها وگاهی
اغراض هاست وبعد از ظهور اسلام سیمای پر شکوهش نظر جهانیان را معطوف می
سازد و در گستره وسیع حکومت اسلامی به « قبۀ الاسلام » مشهور می شود.
سپس در شاهراه ابریشم ، شرق را با غرب پیوند می دهد ورونق اقتصادش به بنیان
بازارها و کاروانسراهایی می انجامد که عظیم ترین مکان مسقف پهنه گیتی می
گردد وازاین رو ـ رشک انگیز ـ دارای شکوه مندترین ابنیه اعصار و مترقی ترین
دانشگاه آنزمان ها ـ ربع رشیدی ـ می شود .بنیاد شهر تبریز و وجه تسمیه
نامش افسانه ای را می ماند ، گاهی بوی اغراض می دهد وبرخی موارد نیز از ظن
ها وگمان ها نشأت می گیرد .
زنده یادعبدالعلی کارنگ درآثارباستانی آذربایجان (آثاروابنیه تاریخی
شهرستان تبریز ) در باب وجه تسمیه تبریز می نویسد: کلمه تبریز را جغرافی
نویسان عرب چون سمعانی و یاقوت حموی به« کسر تاء » وجغرافی نویسان ایرانی و
ترک چون حمد الله مستوفی و کاتب چلبی به « فتح تاء » و مورخان رومی و
ارمنی و روسی چون فاوست ، آسولیک ، وارطان و خانیکف به « فتح تاء » قلب «
باء » به « واو» یعنی به صورت « تورز Tavrez » و« تورژ Tavdrz » ،
«تورشavres T» دَورژDavrez » ذکر کرده اند.
درباره بنا و وجه تسمیه شهر تبریز حمدالله مستوفی و یاقوت حموی می نویسند:
بنای تبریز از زیبده زن هارون الرشید است. وی به بیماری تب نوبه مبتلا بوده
، روزی چند در آن حوالی اقامت کرده ، در اثر هوای لطیف و دل انگیز آنجا
بیماری زیبده زایل شده، فرموده شهری در آن محل بنا کنند و نام آن را« تب
ریز » بگذراند.
اولیا چلبی کلمه « تبریزرا به معنی ستمه دوکوچو » ( ریزنده تف و تاب ) و این نام را با آتشفشانی دیرین کوه سهند مربوط دانسته است.
زنده یاد کارنگ در ادامه می افزاید: مورخان ارمنی هم اسم تبریز را « تورژ
یا دورژ » محرّف عبارت « دَ ، ی ، ورژ » و به معنی انتقال گاه دانسته و
نوشته اند: بانی تبریز خسرو ارشاکی ( 233 – 217 م ) حکمران ارمنستان است که
آن شهر را به یاد گرفتن انتقام « ارتبانوس » یا « اردوان » آخرین پادشاه
پارتی ارز اردشیر بابکان بنیاد نهاده و نام آن را ( Da – I – vrez ) گذاشته
است.
مؤلف آثار باستانی آذربایجان با افسانه شمردن موارد ذکر شده می نویسد:
قدیمی ترین ذکر نام تبریز را در کتیبه سارگن دوم پادشاه آشور خواهیم یافت،
شرقشناس شهیر فقید ولادیمیر مینورسکی می نویسد: « سارگن دوم در سال 714 قبل
از میلاد به قصد تصرف ممالک اورارتو سفری به شمال غربی ایران کرد. از
ناحیه سلیمانیه کنونی ( واقع در کردستان عراق ) داخل کردستان مکری شد. از
پارسوا Parsua ( پسوه کنونی ) و ساحل جنوبی دریاچه ارومیه گذشت. از سوی
شرقی دریاچه به راه خود ادامه داد و پس از پشت سر گذاشتن « اوشکایا » (
اسکوی کنونی ) قلعه « تارومی » یا « تارونی » و « ترماکیس » را گشود . بعید
نیست یکی از این دو کلمه نام قدیمی تبریز کنونی باشد.
چنانچه در ابتدا اشاره شد پیشینه تبریز همواره در هاله ای از ابهام مستور
بوده است و بنیاد و وجه تسمیه نامش گاهی افسانه ای، گاهی مغرضانه و گاهی
نشأت گرفته از ظن ها وگمان ها می گردد. این که تبریز قبل از اسلام مکانی
آباد و یا غیر آباد بوده است هنوز سند محکمه پسندی در میان نیست حتی در
اوایل ظهور اسلام نیز در حمله اعراب به آذربایجان نامی از تبریز دیده نمی
شود.تنها اشاره دقیق و مستند مربوط به زمان سلسله روادیان است که در زمان
خلافت متوکل عباسی، رواد ازدی از اهالی یمن در آذربایجان به حکمرانی پرداخت
و در زمان او و فرزندانش تبریز رو به آبادی نهاد و دور شهر را بارو
کشیدند. از آن زمان به بعد تبریز با سپری ساختن وقایع تلخ و شیرین آوازه ای
جهانی یافت. اوصافی که در طول تاریخ از تبریز شده است به اجمال چنین است:
در قرن چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند.
ابوحوقل در 367 و ابن مسکویه در 421 و ناصر خسرو در 438 تبریز را بزرگترین و
آبادترین شهر آذربایجان می خوانند.
در سال 618 لشکر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدابیر شایان
تقدیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه می دارد و مردم تبریز
با بذل مال شهر را از کشتار و ویرانی رها می سازند. البته این اتفاق سه بار
تکرار می شود و در هر سه بار مردم متمول تبریز همان تدبیر را به کار می
بندند تا این که در سال 638هجری قمری مغول ها به سراسر آذربایجان مسلط می
شوند و تبریز را پایتخت خود قرار می دهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه
ویژه ای می یابد. شنب غازان با ابهت تاریخی اش چشم ها را خیره می سازد.
خواجه رشید الدین فضل الله وزیر اندیشمند ایلخانیان ربع رشیدی را بنیاد می
نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی – فرهنگی به شمار می رود و از آن
همه مجد و عظمت اینک ویرانه هایی از برج های ربع رشیدی در میان محله ا ی
باقی مانده است.
این شهر در طول تاریخ دوره های طلایی متعددی را سپری ساخته است. دوران
پایتختی ، دوران ولیعهد نشینی ، دوران شکوفایی تجاری، اقتصادی، هنری و ....
زمانی مکتب تبریز در عرصه هنر تحول شگرفی را موجب می گردد که امروزه آثار
کم نظیر آن دوره زینت بخش موزه های جهان است. مردان و زنان نامداری از این
شهر برخاسته اند، کعبه ملی روم، میعادگاه عرفا، شعرا اندیشمندان و بزرگان
بوده است. به همین خاطر تبریز یگانه شهری است که صاحب مقبره الشعرا است.
مقبره ای که خاقانی ها، همام ها، قطران ها و ..... سرانجام واپسین مقتدر
آسمان شعر و ادب شهریار شیرین سخن در آن مکان مقدس آرمیده است. اگر چه از
بلایی زمینی و آسمانی در امان نمانده است، زلزله ها، سیل ها ، بیماری های
واگیر ، جنگ ها و .. تبریز را آشفته ، اما باز این شهر همیشه سرفراز به قول
آقا یحیی ذکاء ، هر بار از زیر ویرانه ها و خاکسترهای شهر پیشین همچون
سمندری، زنده تر و سرفرازانه تر قد برافراشته ، زندگی از سر گرفته و هیچگاه
زبون پیشامدها و بازی های روزگار نگردیده است. میر علی تبریزی واصع خط
نستعلیق، پیر سید احمد تبریزی استاد کمال الدین بهزاد و .... از جمله
هنرمندانی بودند که تحولی در عرصه دنیی هنر آن روزگاد پدید آوردند. در زمان
صفویه این اقتدار هنری در تبریز به اوج خود رسید اما جنگ صفویان با دولت
عثمانی آنچه را که یافته شده بود پنبه ساخت و از تبریز و از آن هم مجد و
عظمتش جز کشتزارهایی سوخته و کوشک هایی ویران چیزی بر جی نماند و پایتخت به
اصفهان منتقل شد و هر چه استاد و هنرمند و اندیشمند بود به اصفهان کوچید و
بناهی عظیم اصفهان که امروز مایه مباهات کشورمان است به دست کوچندگان
تبریز و هنرمندان این خطه بنیاد شد و پادشاهان صفوی که پادشاهانی فرهنگ
دوست و هنر پرور بودند اصفهان را نگین ایران ساختند و همای سعادت از فراز
آذربایجان بویژه ، تبریز پر کشید و بر سر اصفهان سایه افکند.
تبریز گذشته از آنچه ذکرش رفت، در امور بنیادی نیز همواره پیشگام بوده است و
شاهد این مدعا قیام ها وتحول های فرهنگی ، هنری و صنعتی است که شاهد آن
بوده ایم و هستیم. نقش بنیادی تبریز در نهضت تنباکو به استناد مدارک وجود
حقانیت مبداء نهضت تنباکو از تبریز را به اثبات می رساند که در پی آن
میرزای شیرازی فتوی معروف خود را صادر می کند وشرح واقعه به قلم پژوهشگر
ارجمند آقا صمد سرداری نیا تحت عنوان « تبریز در نهضت تنباکو» به انجام
رسیده است. قیام عظیم مشروطیت و نقش تبریز در اعطی مشروطه به مردم آن زمان
امر مبرهنی است که حکایتگر دلیری مردان پولادین اراده ای چون زنده یادان
ستارخان سردار ملی، باقرخان سالار ملی ثقة الاسلام،شیخ محمدخیابانی، علی
مسیو، حسین خان باغبان و ... است.
بعد از قیام مشروطه و وقایع مختلف، تبریز پس از سپری ساختن سال های بحرانی
20 الی 25 سال 1332 در نهضت ملی ساختن نفت یکی از ارکان حرکت های آن زمان
در سراسر کشور به شمار می رفت و گواه این ادعا، صفحه های حاکی شور و حال
انقلابی مطبوعات تبریز در آن سال هاست و ملاقات های شادروان سید اسماعیل
پیمان با آیت ا... کاشانی و دکتر مصدق می باشد.در نهضت خرداد سال 1342 نیز
بازاریان با بستند بازار و خطبی تبریز با ایراد سخنرانی های مهم و پخش شب
نامه ها و حرکت های اصیل انقلابی دین خود را ادا کردند و سرانجام در 29
بهمن سال 56 با حرکتی توفنده بنیاد شاهنشاهی 2500 ساله را به لرزه درآوردند
و عظمت واقعه به قدری غیر منتظره و خارق العاده بود که رژیم شاهی را دچار
سردرگمی ساخت و ساواک با تمامی ادعاهای پرطمطراق خود عاجزانه به تقلا
برخاست.
آنچه رفت مختصری بود از تبریز و وقایع تاریخی فرهنگی آن. اینک به شرح مختصر
یکایک موارد شایان توجه اکتفا می شود. با این امید که این سطور در
شناساندن سیمای تبریز برای هر صاحب اشتیاقی سودمند واقع شود.
